Можеби знаете за професор Протон, омилениот лик на Шелдон Купер, лик од популарната серија Теорија на големата експлозија. Ако мислите дека неговиот лик е збунувачки, тогаш почекајте да дознаете повеќе за вистинскиот протон. Почетоците на приказната за протонот Ернест Радерфорд го поставил класичниот модел на атомот составен од атомско јадро и електрони околу него. Во тој модел јадрото е составено од протони и неутрони. Од тогаш е поминат еден ...

Во книгата „Еднаш Курт Кобејн тропал со лажици по куфери…“ од Бранко Прља се користени илустрации направени со помош на вештачка интелигенција наречена Стејбл Дифјужн (Stable Diffusion). Се работи за прва таква соработка помеѓу човекот и вештачката интелигенција во историјата на македонската уметност, графички дизајн, литература и издаваштво! Сликите добиени со текстуален „инпут“ се потоа обработени во типичен стил на Бранко Прља и едицијата ...

За прв пат, научниците смислиле метод кој користи функционални снимки на мозокот со магнетна резонанца за да го реконструира континуираниот јазик. Во студија објавена на 29 септември на bioRxiv, тим од Универзитетот во Тексас во Остин, објави детали за „декодер“ или алгоритам, кој може да ги „чита“ зборовите кои субјектите ги слушале или размислувале за време на магнетна резонанца со скенирање на мозокот. Познато е дека претходно се направени ...

Со книгата „Необични факти од животот на Алберт Ајнштајн“ започна едицијата „Мала фактопедија“ (2015), која сега брои 15 изданија. Едицијата е замислена како неформална едукација, збирка на интересни факти од светот на науката, технологијата, уметноста, образованието, екологијата… Тие нешта на уредниците на едицијата им се чинат значајни за правилен развој на младите мозоци во едно недоволно развиено општество. Второто издание (2022) е изменето, ...

Книгата „Необични факти од животот на Никола Тесла“ на беше втора во едицијата „Мала фактопедија“ (2015), која сега брои 15 изданија. Второто издание (2022) е изменето, дополнето и редизајнирано со илустрации направени со помош на апликациите за вештачката интелигенција Stable Diffusion и Midjourney. Едицијата е замислена како неформална едукација, збирка на интересни факти од светот на науката, технологијата, уметноста, образованието, ...

Адријан Божиновски е професор на Универзитетот „Американ Колеџ“ – Скопје. Има издадено две книги од областа на управување на роботи преку сигнали од мозокот на човекот. Тој е член на Менса Македонија, при што еден период имаше и претседателска функција во оваа организација. Како ученик во основно училиште има освоено прва награда по физика на државен натпревар на ниво на Македонија. При уписот на Електротехничкиот факултет во Скопје бил прв на ...

Голем јазичен модел (LLM) е јазичен модел кој се состои од невронска мрежа со многу параметри (обично над милијарда), обучени на големи количини на неозначен текст користејќи самостојно учење. LLM се појавиле околу 2018 година и добро се справуваат со широк спектар на задачи. Најпознат ваков модел е ChatGPT. За потребите на овој текст направивме и еден плакат. Во плакатот се вклучени нивоа наречени од S до XL, т.е. од GPT-FAI (трениран на13 ...

Преку искуствата во групата „Наставници за онлајн настава“ и од други извори дознаваме дека онлајн наставата не функционира! Десет дена од почетокот на учебната година, а календарите по онлајн настава се полупразни, се држат 2-3 часа дневно од предвидените 6-7, наставниците не се приклучуваат, кога се приклучуваат не ја вртат камерата кон таблата итн. Проблемите се бројни, но нема кој да зборува за нив! Се оди по логиката дека се работи за мал ...

Влегуваме во третата недела од почетокот на учебната година и онлајн наставата се уште не се одвива или каде што се држи е половична. Се разбира постојат исклучоци, но според информациите кои ги добивме од групата Наставници за онлајн настава тие се ретки. Минатата година na arno.mk пишувавме за проблемите на комбинираната настава, колку ќе биде тешко остварлива и сето тоа се гледа на терен. Но, бидејќи нема подобар избор за учениците кои се во ...

На наставниците не им е лесно, тие се ставени во експериментални лаборатории со поволни услови за развивање вируси. Соочени со многу предизвици, се чини дека голем дел од нив ги занемаруваат децата кои учат онлајн. Понекогаш има објективни причини, но понекогаш е едноставно тешко да се држи комбинирана настава. Сепак, има наставници кои предаваат коректно и тие го даваат моделот на соодветна комбинирана настава. Еве што можеме да научиме од нив, ...

Кога веќе треба да се држи комбинирана настава, колку и да е комплицирана таа „равенка“, во неа не смее да се забораваат децата кои учат онлајн. Тие се одделени од другарите и од општеството и им треба помошта на наставниците. Ако им се даде довербата и вниманието, тие ќе вратат десетократно! Со инсистирањето на физичко присуство оваа учебна година, онлајн (комбинираната) настава е заборавена и заметена „под тепих“. Јасно е дека наставниците се ...

Во историските записи за територијата на Македонија во XIV-от век постојат многу контрадикторни податоци. Доволно е да направите површно истражување на интернет, да ги споредите сајтовите со учебниците и ќе наидете на многу недоследности. Едните велат едно, другите друго…. Впрочем, така е и со целото наше минато, раскинати помеѓу страниците на историјата која ја пишуваат победниците. Кои сме ние во историската приказна се уште не се знае, но се ...

Минатата година издадовме седум книгички кои ги споделивме за бесплатно читање и преземање од нашиот портал. Заедно со другите издадени во претходните години, ви ги споделуваме (во случај да сте заборавиле!) повторно тука сите книги од едицијата „Фактопедија“. И не заборавајте секој ден да учите и дознавате нешто ново, зашто образованието не е само на училиште (а ако е наше, па уште и онлајн, тешко вас!), туку и по училиштето (ова важи и за ...

Во денешно време е потребно, дури и неопходно децата да не се држат до конвенционалните методи на учење. Училницата и монотониот глас на наставникот мора да бидат надополнети со „послеучилишни“ методи на истражување. Веќе направивме една листа на интересни подкасти од кои можете да научите повеќе отколку од класичното училиште. Како да очекувате од еден родител во нашата средина да му каже на своето дете: „Учи дете зашто без добри оценки нема ...

Според студијата објавена на 19 март 2022 во магазинот SAGE Open која ја вклучила анализата на платата на наставниците во корелација со успехот на учениците во САД е утврдено дека кога наставниците се платени повеќе и учениците имаат подобри резултати! Студијата е направена врз огромен примерок од 10.000 училишни области во САД (секоја област има неколку училишта) што секако влијае уште повеќе врз нејзината веродостојност. Според студијата ...

Едицијата „Фактопедија“ започна како идеја за промоција и популаризација на личности и идеи кои оставиле печат на човештвото. Целта е да се инспирираат помладите генерации на едни поинакви идоли од тие кои им се вообичаени. Во денешниот свет младите се инспирирани од „јутјубери“, „инфлуенсери“ од социјалните медиуми и други ликови кои не прават ништо особено во животот, но сепак одземаат часови и часови од времето, вниманието и соништата на тие ...

Midjourney е неверојатна алатка за генерирање слики од текст. Според квалитетот сликите се далеку подобри од Stable Diffusion, Leonardo.ai и сличните апликации и за тоа постои причина – Midjourney се плаќа. Денес излезе V5 на Midjourney и компанијата одобри алфа-тестирање за нивните V5 алгоритми. За да го активираат, корисниците едноставно треба да внесат „–v 5“ по барањето или да изберат „V5“ од менито за поставки. Што е ново со основниот модел ...

За тоа како го тренирав ChatGPT да напише панграм на македонски јазик. Пред неколку години учествував на третиот конкурс за панграми на Окно. Ми беше предизвик да напишам панграми со најмал можен број на карактери, но истовремено да се задржи и лиричноста. Но, сепак (иако критериумот на конкурсот на Окно е лиричноста, а не краткоста) совршен панграм (со 31 буква) на македонски јазик не постои! Најкраткиот (колку што знам јас) панграм на ...

Моделите на ГенВИ (Генеративна вештачка интелигенција) како Stable Diffusion, Dall.e или Midjourney „мака мачат“ кога треба да прикажат човечки раце. Зошто е тоа така и што може да се направи да се подобрат? Како човек учи да ги црта рацете? Ако сте учеле да цртате, како хоби или професија, тогаш знаете дека цртањето раце е помеѓу потешките техники за совладување. Кога се учи да се црта, целото тело, па и рацете, се делат на едноставни пропорции ...

Што велите за овие слики на нашиот великан Тоше Проески во Дизни издание? За жал не се работи за нов анимиран филм на Дизни со Тоше Проески во главната улога, иако според нас тој го заслужува тоа. Се работи за нов модел трениран од страна на тимот на Арно.мк, Бранко Прља и Владимир Карер, со помош на Dreembooth и генеративната вештачка интелигенција наречена Stable Diffusion. Зошто го избравме ликот на Тоше Проески? По Горан Стефановски и Петре ...

Самото тоа што на оваа локација има импровизиран пазар, значи дека има реална потреба од регулиран зелен пазар. Околината е затрупана со отпад, црквата недоградена, заградена со бодликава жица која виси на сите страни. Зборуваме за близина на училиште и згради каде што има голем број деца. Освен што е нехигиенски и опасно по нив, сликата која ја гледаат секој ден не е добра за нивниот развој и животна перспектива. Треба да ги научиме на ред и ...

Тој лош кортизол! Според истражувањето „Алтруизам под стрес“ од Универзитетот во Хамбург (14 март 2022, Journal of Neuroscience), хормонот на стресот, кортизолот, ја намалува емпатијата (сочуството) кај луѓето и ја менува активноста во мозокот поврзана со процесот на одлучување во друштвени ситуации. Парадоксот во ситуацијата е дека ова се случува само кај луѓе кои по природа се емпатични! Живееме во стресно време и на науката одамна и е познато ...

Девојчињата и момчињата се поранливи на негативните ефекти од социјалните мрежи во различни периоди од тинејџерските години, според истражувањето објавено од страна на меѓународен тим научници, вклучително и експерти од Интернет институтот во Оксфорд. Студијата е објавена на 28 март 2022 во списанието Nature Communications и податоците од Англија покажуваат дека кај девојчињата постои негативна корелација помеѓу користењето на социјалните мрежи ...

Еве што се случува со вашето тело кога трчате по еден километар секој ден За разлика од другите здрави навики, трчањето не се практикува доволно често. Многу тркачи секојдневно трчаат и ги искористуваат многуте придобивки на честите кардио вежби, како што се промовирање на здрав проток на крв во мозокот (што го намалува ризикот од мозочен удар), подобрување на контролата на шеќерот во крвта и, се разбира, подобрување на работата на белите ...

После статистиките за тоа дека сме први во загадувањето, стига нова интересна статистика: Македонија е втора во светот според консумирањето цигари! Според оваа статистика од Википедија Македонија е на четврто место во светот, но ако се исклучат Андора и Луксембург, кои имаат бесцарински продавници за цигари со цени пониски и за 20 проценти од соседите, каде одат голем број странци, Македонија се качува на второ место. Ако кликнете ѕвездичката ...

Нуспроизводите од цревната флора (микробиота, поточно бактериите кои живеат во цревата) циркулираат во крвотокот, регулирајќи ги физиолошките процеси на домаќинот вклучувајќи го имунитетот, метаболизмот и функциите на мозокот. Цревата се најголемиот резервоар на бактерии во телото. Сè поголем број докази го откриваат степенот на меѓусебна зависност помеѓу индивидуата и нејзината цревна микробиота и ја нагласуваат важноста на врската црева-мозок. ...

Според ново истражување објавено во Journal of Marriage and Family државите во САД кои ја зголемиле минималната плата ги намалиле стапките на разводи кај оние со пониски примања. Студијата е прва која систематски го испита влијанието на зголемувањето на минималните плати врз стабилноста на бракот во Соединетите држави. Според истражувачите до сега не се правени вакви студии. „Претходно (истражувањата) покажале дека тешкотиите на посиромашните ...

Според новите истражувања, антидепресивите само го маскираат проблемот, имаат многу опасни нус-ефекти и всушност на долги стази ги влошуваат ефектите на депресијата. Ако се лоши зошто се користат? Психијатријата, особено во западниот свет, се потпира на антидепресивите за лекување на депресијата веќе со децении. До пред неколку години постоеше апсолутен консензус за нивното добро влијание врз пациентите и беше речиси табу да се зборува против ...

Александар Волкановски е австралијанец со македонско потекло. Тој е ММА практичар и не е само шампион кој ја одбранил титулата три пати во перо категорија (до 65 кг) во најпрестижната ММА организација на светот UFC, туку е на второ место во вкупната ранг-листа во сите категории во UFC. Тој е на апсолутниот врв на спортот во светски рамки. Неговиот рекорд е 24-1 и има само еден пораз, што е исклучително ретко во ММА, особено на највисоко ниво. На ...

Дали знаевте дека имаме шампион со македонско потекло во најголемата светска ММА организација UFC? И не само тоа. Волкановски е прв на листата на „Pound-for-Pound“ ММА спортисти! Тоа е толку големо постигнување во ММА што кога би бил во првите 10 е фантастично, а тоа што е на врвот на оваа листа е повеќе од неверојатно. Веќе пишувавме за Волкановски и упативме апел кон домашните медиуми, како и надлежните институции да се залагаат за поддршка на ...