Дали на децата денес им се даваат сите права или им се лишени и основните права? Дали е лесно да се биде дете денес, затоа што сите те задоволуваат и ти си на тронот на општеството, или детето денес е само, изгубено и во опасност секој ден?

По низата настани што годинава ја потресоа јавноста, не можеме а да не се запрашаме за положбата на децата во нашето општество.

– Во принцип, поголемиот дел од земјите се потписнички на меѓународни акти кои ги одредуваат правата на детето и ги спроведуваат преку своето законодавство. Но, во практика самата примена не оди баш многу лесно – вели Бранкица Станојевиќ, која работи како психолог веќе 30 години.

Таа додава дека многу потешко им е на децата од сиромашните семејства, од патријархалните средини, како и на оние што живеат во помалку развиените делови на земјата.

– Ова најјасно се гледа кај децата со пречки во развојот. На пример, отсуството на развојни советувалишта во помалите и посиромашните заедници е директен показател за проблемите во оваа област. Дете од голем град (каде што има специјализирани институции и експерти) чии родители имаат добри економски приходи (може да платат за соодветни педагошки ресурси или приватни специјалисти), се образовани и имаат современи разбирања, има многу поголеми можности за обезбедување соодветна поддршка отколку дете од рурална средина во економски неразвиено подрачје чии родители треба да имаат големи финансиски ресурси, време и пристап до информации за да дојде до експерти кои се оддалечени стотици километри. Во оваа смисла, на глобално општествено ниво, сè уште не е доволно направено во однос на еднаков пристап до благосостојбата на сите деца, ниту пак сите деца имаат ист социјален статус – објаснува Бранкица Станојевиќ, која е и стручен соработник во основно училиште и надворешен соработник во Министерството за образование на Србија.

Околината, се разбира, не е единствениот фактор, рече таа. Голема улога имаат структурата на семејството, карактеристиките на личноста на самите родители, степенот на развиеност на нивните компетенции, индивидуалниот систем на вредности, нивото на образование, емоционалната стабилност и менталното здравје.

Дали границите што им ги поставуваме на децата се премногу „лабави“?

– Една од најважните функции на родителите е да ги учат децата што е дозволено, а што не е дозволено во однесувањето. Границите и правилата на однесување му даваат на детето чувство на сигурност и извесност, а со тоа и чувство на самодоверба. Детето без доволно јасно усвоени граници е несигурно, вознемирено и во постојана потреба да ги пронајде и тестира – вели Станојевиќ и објаснува дека процесот на поставување граници започнува уште од првите денови.

Во процесот на воспитување, две крајности се опасни за менталниот развој на децата.

– Едната крајност е суровото, нефлексибилно и авторитарно наметнување правила на децата кое не ги зема предвид нивните специфичности и развојни потреби, туку е врзано за крутиот родителски став дека нешто треба да биде така без исклучок.

Вториот е крајно попустливиот родителски став дека сѐ е дозволено и дека не треба да се поставуваат правила за детето бидејќи тоа ќе го фрустрира или ќе му предизвика стрес. Овој став често произлегува од разбирањето на родителите дека нивната улога е да го усреќат детето, кое постојано мора да се чувствува убаво и задоволно. Бидејќи наметнувањето ограничувања подразбира облик на фрустрирање на некои од потребите на детето, родителите се чувствуваат виновни кога го прават тоа и се доживуваат себеси како лоши родители доколку нивното дете покажува незадоволство дури и накратко – објаснува Станојевиќ и додава дека нејзиното искуство покажува дека овој попустлив родителски стил е во пораст.

Таа смета дека тоа настанало како реакција на авторитарниот вредносен систем поврзан со традиционалните патријархални заедници.

– Но тој попустлив стил отиде малку подалеку од што треба и стана своевидно банализирање на демократскиот пристап кој најмногу им нанесува штета на самите деца. Голем број проблеми во однесувањето на децата произлегуваат од овие две крајности во воспитувањето на децата, авторитарните и попустливите – вели таа.

Дали децата треба да учествуваат во семејното одлучување?

На прашањето дали децата треба да имаат право на глас при носењето на семејните одлуки како што е изборот на дестинација за одмор, Станојевиќ смета дека треба. Таа вели дека вклучувањето на децата во процесот на одлучување во семејството е исклучително важно и има голема воспитна функција.

– Учеството на децата на ваков семеен настан, без разлика на големината или важноста на темата за која се одлучува, е многу важно за развојот на социјалните вештини и социјалната интелигенција на детето. На тој начин детето добива можност да ги развие своите различни способности: да учествува во групна дискусија, трпеливо да ги слуша другите и нивните аргументи, да ги формулира и објаснува своите потреби и барања, да развие емпатија, да дебатира и да ги застапува своите ставови, да разбере што е компромис и да научи да го применува, рационално да ја оценува вредноста на изнесените аргументи, конструктивно да се соочи со отфрлањето и неприфаќањето на своите ставови, да разбере дека донесувањето одлука е процес и да научи дека одлуката се носи врз основа на аргументи и размислувања, а не импулсивно – рече нашиот соговорник.

Насилство врз деца и насилство извршено од деца

Децата, како најбеспомошни и најслаби делови од општеството, секогаш се први на удар на разни психосоцијално проблематични настани, вели Станојевиќ.

– Дури и кога самите се во улога на сторители, обично подоцна излегува дека овие деца претходно биле во улога на жртви. И тука се во прашање повеќе фактори. Сведоци сме на зголемување на социјалната патологија, во пораст е и степенот на стрес во секојдневниот живот, а во пораст се и психичките болести. За очекување е сето тоа да има негативно влијание врз децата и тие да бидат меѓу првите што ќе ги трпат последиците од сето ова. Ако веќе го знаеме ова, треба да бидеме проактивни и да одговориме на случувањата во форма на амортизација и намалување на овие фактори на ризик. Бидејќи тоа не е секогаш лесно да се постигне на социјално ниво, би било неопходно да се организираат институционални форми на планирање на помош и советодавна работа со децата, родителите и цели семејства – објаснува Бранкица.

Извор