Проблемот со зависностите кај младите е тема во многубројни стручни дискусии во светот. Според неодамнешното европско истражување за пиење алкохол и употреба на дрога во училиштата (The European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs, ESPAD), Хрватска, на пример, е високо рангирана на 7. место во однос на пиењето алкохол кај младите, а на 3. место според бројот на млади луѓе што пушат цигари (повеќе од 100.000 испитани средношколци во 37 земји од Европа и светот). Најчести видови зависности кај младите се алкохолот и цигарите, но веднаш потоа следува зависноста од марихуана (18% од младите во Хрватска и 17% во просек во други земји пробале марихуана барем еднаш во животот).

Младоста и зависноста

Адолесценцијата е турбулентен период кој носи многу промени, но не е синоним за ризично и зависно однесување како што многумина мислат. Секоја приказна за злоупотреба на психоактивни супстанции започнува дома, што исто така значи дека ако недостига семејна едукација и информации за ризик-факторите од консумирањето алкохол и дрога од страна на родителите, тоа претставува проблем бидејќи детето ќе бара информации надвор од домот (денес, почесто на интернет). Најголем ризик постои за децата и младите што растат со родители зависници, а исто така се изложени на негативни искуства од родителите (вклучувајќи занемарување, злоупотреба, вознемирување итн.).

Семејството има најважно влијание врз благосостојбата на децата, но корените на зависноста можат да бидат различни.

Младите ги наведуваат следните најчести причини за започнување со консумација на одредени психоактивни супстанции:

-љубопитност, забава или досада
-влијание на врсниците или партнерите
-желбата за самопотврдување
-проблеми во семејството и/или училиштето
-непознавање на можните штетни последици
-други психолошки причини (да се вклопи во општеството, да избега од напнатоста и да се опушти, да се чувствува посилно во секоја смисла, да ја „убие“ здодевноста, бунт против некого или нешто, експериментирање итн.).

Токсичниот стрес со кој се соочува денешната младина е исто така еден од факторите што придонесуваат да се вклучат во однесувањето кое предизвикува зависност. Американската психолошка асоцијација известува дека денешната младина е изложена и на стрес поради неизвесната иднина, но и поради тешкотијата да се постигне рамнотежа помеѓу стекнатите права и новите обврски со кои многумина не знаат како да се справат, поради што носат низа непромислени одлуки.

Училишниот стрес е забележан повеќе од кога било, особено кај средношколците, поради што започнувањето на средното училиште се смета за пресвртница во однос на почетокот на експериментирањето со алкохол и дрога.

Најчестите видови зависности кај младите

Зависноста од алкохол кај младите е прва на листата со проблеми, а според резултатите од националното истражување на МВР и Министерството за здравство во Хрватска:

-дури 81% од 14-годишниците консумирале алкохол барем еднаш или повеќе пати во животот
-секој деветти 14-годишник консумирал алкохолни пијалаци 40 или повеќе пати во животот
-само 58% од учениците се согласуваат со тврдењето дека консумирањето алкохол на млада возраст е штетно за здравјето
-14% од учениците изјавиле дека се спречени да консумираат алкохол поради стравот од реакцијата на родителите, а само 4% поради стравот од законска казна
-11% од средношколците од прва година консумирале марихуана или хашиш еднаш или повеќе во животот
-речиси 6% од нив консумирале марихуана или хашиш во последниот месец
-секој трет средношколец пуши цигари секој ден.

Најголемиот проблем е што младите мислат дека не прават ништо лошо затоа што „никого не повредиле, туку само себеси“, или затоа што „сите го прават тоа“. Вистина е, а експертите предупредуваат и дека алкохолот и дрогата станале толку достапни и присутни во општеството, што на повеќето млади им е многу лесно да ги набават овие психоактивни супстанции нелегално, без никакви правни последици. Консумирањето алкохол и цигари кај младите се восприема како пожелно однесување, односно знак на полнолетство, добро „вклопување“ и популарност, што особено ги загрижува експертите и родителите.

Покрај алкохолот и цигарите, зависноста од марихуана е следниот најчест тип на зависност кај младите. Повеќе од 90% од зависниците од тешки дроги (на пример, хероин) наведуваат дека користеле марихуана како прва дрога. Се верува дека до крајот на средното училиште секој трет ученик пробал марихуана барем еднаш, а просечната возраст на првиот контакт со други дроги (како амфетамини, екстази, ЛСД, кокаин и хероин) е 15-17 години.

Превенција на зависноста кај младите

Добрата превенција е најевтиниот, најдобриот, најефективниот, најздравиот и наједноставниот начин за борба против зависноста. Кога станува збор за младите, мора да бидеме свесни дека нивниот мозок сè уште се развива и дека за многу работи сè уште немаат доволно когнитивна и емоционална зрелост за да можат долгорочно да планираат, рационално да расудуваат и да донесуваат одлуки. Вклопувањето во општеството е главната задача на повеќето млади луѓе, а тоа во денешно време е поголем предизвик, имајќи ги предвид дигиталните медиуми кои презедоа водечка улога во обезбедувањето информации за сите важни (и несуштински) теми што ги интересираат младите.

Според тоа, првиот и основен проблем е што младите немаат доволно точни информации за консумирањето психоактивни супстанции. Во многу онлајн групи се шират различни теории кои наведуваат нецелосни и неточни информации за придобивките од консумирањето психоактивни супстанции, затоа програмите за превенција мора да се фокусираат на развивање вештини, како што се критичко размислување и социјални и емоционални вештини, за да се подигне самодовербата на соодветни начини.

Важно е да се следат истражувањата во оваа област и редовно да се спроведува информативна, едукативна и советодавна работа за можните штетни последици од зависничкото однесување, но во исто време да се работи на зајакнување, развивање и афирмирање позитивни ставови и начин на живот, квалитетно трошење на слободното време и конструктивно одлучување.

Децата и младите имаат премногу прашања за овие работи, но затоа треба да бидете подготвени да одговорите на нив и да не ги оставате работите недовршени.

Зависностите и младите – како можат да помогнат родителите?

Психоедукација на родителите за последиците од злоупотребата на алкохол и дрога е неопходна, за да почнат да учат за опасностите од психоактивни супстанции уште од дома. Стилот на воспитување е многу важен за воспоставување здрави граници, како и поддршката, топлината и дисциплината, во воспитувањето на детето. Родителите често се жалат дека не знаат кога и како да почнат да зборуваат на овие теми, а несвесно ги игнорираат знаците кои би можеле да укажуваат на проблеми со злоупотреба на алкохол и дрога кај нивното дете, мислејќи дека тоа сигурно нема да му се случи нему. Сепак, тоа може да се случи, затоа не чекајте работите да се решат сами.

Редовно ги советуваме родителите:

-бидете позитивен пример: особено кога станува збор за овие ризични однесувања, бидејќи е нереално да се очекува од децата да усвојат здрави однесувања што вие не можете да ги покажете – децата се совршени имитатори
-следење на промените во однесувањето на децата – проблематични односи со пријателите, незаинтересираност за училиште и хоби, присуство на агресивно и насилно однесување, склоност кон лажење и крадење, тешкотии во меморијата и вниманието, занемарување на личната хигиена, лутина и избегнување разговори за алкохол и лекови, чести неоправдани отсуства, нарушувања на ритамот на спиење, недостиг на апетит, поседување сомнителни предмети (ампули, шприцови, игли, семиња, непознати растенија, различни видови апчиња итн.)
-наместо избрзана критика и автоматско ограничување, обидете се со отворен и трпелив разговор – разберете ги мотивите и причините за зависното однесување и побарајте стручна помош и поддршка за да знаете како да го пронајдете најдоброто решение за проблемот што се појавува
-доследност во поставените граници и правила – на децата им треба структура и јасност на упатствата, а не граници кои се менуваат од ситуација во ситуација, без дискусија за можните последици
-квалитетна и поддржувачка работа во односот со детето – со умерено ниво на родителски надзор и автономија на детето
-здрави алтернативи за слободното време – екраните не се замена за квалитетна комуникација: се препорачуваат игри на отворено, заеднички оброци, учество во културни и спортски активности итн.

Што можеме да направиме како заедница?

Имајќи го предвид зголемувањето на зависноста кај адолесцентите и возрасните, експериментирањето со психоактивни супстанции во порана возраст и живеењето во неизвесни и стресни околности, неопходно е да се нагласи важноста од подобра подготвеност на експертите за спроведување превентивни програми со деца и млади, но и со нивните родители, наставници и професионални колеги, за штетните ефекти од зависноста врз целокупното психофизичко функционирање на поединецот.

Пристапот до пазарот на психоактивни супстанции никогаш не бил поедноставен, а повеќето деца и млади луѓе многу вешто ја користат технологијата за да ги бараат и да ги добијат саканите супстанции, а истовремено да развиваат и зависност од интернет и онлајн светот. Во исто време, родителскиот надзор е минимален и речиси непостоен, општественото одобрување е неоправдано високо, а освен тоа, на возрасните им е сè потешко да ги следат технолошките алатки кои нивните деца многу брзо ги усвојуваат.

Сите превентивни мерки можат да бидат ефективни само ако ги опфатат сите општествени системи на поединецот. Ако се работи за дете во основно училиште, тогаш превентивната работа мора да биде присутна и во семејната средина, во училишните простории и во заедницата каде што детето живее.

Раните интервенции се исклучително важни за да се овозможи напредок.

На децата и младите им треба квалитетна, систематска и континуирана работа на социјалната и емоционалната писменост. Поради сѐ почестата комуникација на интернет, која за некои лица и целосно ја замени комуникацијата во живо, децата и младите сѐ повеќе страдаат од проблеми со социјална анксиозност, недостиг на самопочит, отуѓеност и изолација, депресија и ризик од самоубиство.

Затоа, кога станува збор за зависностите и младите, на системско ниво во државите потребно е да се обезбеди:

-поголем број специјализирани единици за специфични зависности, со претходна обука на експерти за работа со такви зависници, вмрежување на таквите единици и редовна комуникација за новите научни сознанија, заедничка работа на спроведување на истражувања во областа на зависностите (особено нови зависности) и планирање превентивни програми за други институции и образовни институции
-поголем број психолози и социјални педагози во образовните институции кои ќе спроведуваат индивидуални консултации, групи за поддршка и едукативни работилници за превенција од зависности, здрави и квалитетни активности надвор од училишната и работната средина
-законско ограничување и подобар надзор на местата каде што е зголемен ризикот од вклучување во одредени зависности – појасно едуцирање на јавноста за санкциите и последиците од продажбата и консумирањето психоактивни супстанции
-континуирана работа на обуки за емоционална интелигенција и социјални вештини кај децата и младите, за време и по училишниот период (на пример, во првите недели по завршувањето на учебната година во организација на здруженија, училишта и центри кои работат на полето на менталното здравје)
-поголем број програми за зајакнување на родителските компетенции, вештини за управување со стрес и техники за учење за справување со родителскиот стрес, како и спречување на исцрпеност (во работна и семејна средина)
-поголем број програми за усвојување здрави животни навики кај возрасните со цел намалување на анксиозноста и напнатоста, подобро управување со времето и посоодветно справување со стресот
-вклучување поранешни зависници во групи на пациенти преку споделување на сопственото искуство, за поминување низ процесот на рехабилитација, одвикнување и самоподобрување.

Автор: Марија Граниќ

Извор