Шантал Муф: Еколошкото движење не мора да биде ненасилно

08.01.2024 01:10

Шантал Муф е политичкa теоретичарка и филозофка. Предава на Универзитетот во Вестминстер во Лондон. Сама и со Ернест Лакло, потпишала некои од највлијателните книги во областа на политичката и социјалната теорија, како што се „Хегемонијата и социјалистичка стратегија“, „Демократскиот парадокс“ и „Агонистика: политичко промислување на светот“. Изминатите дваесетина години таа беше советничка на голем број политички лидери од левицата во Франција, Шпанија и Јужна Америка.

Основните концепти што ги развивате во вашата последна книга „Кон зелена демократска револуција“ се левичарскиот популизам како стратегија и радикалната демократија. Што значат тие и како се поврзани?

Пред сè, важно е да се каже дека левичарскиот популизам не е идентитет или тип на режим, така што партијата може во одреден момент да води политика на левичарски популизам и да користи потрадиционална левичарска стратегија во друг момент. Во претходната книга „За левиот популизам“ се занимавав со прашањата каква стратегија е тоа и од што се состои. Нејзина цел е да воспостави јасна граница и да конструира политички противници, односно „ние“ и „тие“, а тоа е поврзано со одредено разбирање на политиката. Според едно сфаќање, политиката е асоцијативна, таа секогаш се труди да постигне консензус кој е целосно инклузивен и избегнува воспоставување политичка граница. Ова е, на пример, Третиот пат на Тони Блер и воопшто на либералните партии.

Во книгата „Хегемонија и социјалистичка стратегија“ развивам дисоцијативен концепт на политиката, кој го прифаќа постоењето на антагонизам како посебен вид конфликт кој не може рационално да се реши. Теоријата што ја развивам е агонистички концепт на демократијата, според кој нејзина цел не е да се воспостави инклузивен консензус, туку да се создадат услови за, кога ќе се појави конфликт, тој да не добие облик на антагонизам, кој во екстремен варијанта е граѓанска војна. Во агонистичка врска, антагонизмот е некако сублимиран, припитомен. Свесни сме дека постои и дека никогаш нема да се договориме околу тоа, но го прифаќаме правото на противникот да ја брани својата позиција. Затоа се работи за тоа како да се управува со конфликтот, а институциите се клучни за тоа.

Исто така, во стратегиите на левиот популизам, разграничувањето меѓу „ние“ и „тие“ не се прави врз основа на Марксовата противречност меѓу работничката класа и капиталистите, туку е потрансверзално, тука се народот и олигархијата. Во исто време, нацијата се конструира како политичка категорија, па целта и на десниот и на левичарскиот популизам е „да му се даде глас на народот“. Но, во десничарскиот популизам, ова подразбира продлабочување, но во исто време и ограничување на демократијата, така што во случајот со партијата на Марин Ле Пен во Франција, тоа се однесува на „вистински Французи“, но не и на имигранти, додека во случајот на Неосвоената Франција на Жан-Лик Меланшон, „народот“ ги вклучува имигрантите, а „тие“ се, на пример, транснационални корпорации. Во тој случај, се работи за радикализација на демократијата, а во претходниот случај и нејзино ограничување. Во левичарскиот популизам нацијата се конструира со помош на она што јас и Ернесто Лакло го нарекувавме „синџир на еквиваленции“, односно воспоставување синергија меѓу барањата на различни групи, па кога, на пример, феминистките ги формулираат своите барања, ги земаат предвид и барањата на работниците, антирасистите итн.

Која е улогата на афектите во тие процеси?

За да се воспостави синергија меѓу хетерогените барања, односно да се создаде заедничка волја за тие барања, потребен е хегемонистички принцип. Овде доаѓа прашањето за афектот, бидејќи заедничката волја мора да се заснова на заеднички афекти, па затоа е неопходно да се најдат начини за кристализирање на различни групи околу нив. Тоа може да биде заедничка борба или проект, но може да биде и лидер, иако ова е прилично контроверзна позиција бидејќи се смета дека нужно води кон авторитаризам. Но, не мора да биде така, лидерот може да биде прв меѓу еднаквите. Добар пример е Лех Валенса во случајот со полскиот синдикат Солидарношч или Нелсон Мандела. Тие беа повеќе симболи на заедничката борба отколку лидери во строга смисла. Во книгата давам и пример за корбинизмот во Велика Британија. Дефинитивно беше лево-популистичко движење затоа што се трудеше да артикулира различни барања, при што фигурата на Џереми Корбин беше многу важна, но тој дефинитивно не беше авторитарен лидер.

Црвената Виена и австромарксизмот

На едно место во книгата, додека ја критикувате рационалистичката рамка на левицата која не ја препознава моќта на афектот, пишувате дека поради тоа повеќето левичарски анализи на национализмот остануваат многу површни. Можете ли да го објасните тоа?

Тука се потпирам на психоанализата. Фројд инсистираше на тоа дека социјалната врска е либидинозна, односно афективна врска, тој укажува дека постои многу силна афективна димензија на национализмот. Национализмот е прашање на идентификација и затоа не можеме да се бориме против него исклучиво со рационални аргументи. Ако сакаме да зборуваме за национализам, мора да разбереме дека тој не е нешто што може да се искорени, туку е нешто што може да добие поинаква форма. Во Австрија често разговарам за ова со пријателите од левата страна, која е снажно антинационалистичка. Јасно ми е дека во Германија и Австрија, а веројатно и во Хрватска, тоа е така поради историските околности на крајно реакционерниот национализам. Но, јас верувам дека треба да се обидеме да развиеме некаква форма на левичарски патриотизам бидејќи во историјата на секоја од овие земји имало позитивни елементи со кои можеме да се идентификуваме и да се гордееме, на пример во Австрија тоа е периодот на Црвената Виена и на австромарксизмот.

Покрај психоанализата, во книгата се осврнувам и на Спиноза, кој рече дека идеите можат да се реализираат само кога се среќаваат со афект, дека рационалниот аргумент сам по себе не мора да резонира кај луѓето. На рационалниот аргумент секогаш му е потребна афективна сила, односно она што Фројд го нарече либидинален елемент. Друга важна работа за Спиноза е неговото тврдење дека единствениот начин да се бориме против афектот што го сметаме за негативен е да создадеме посилен афект. На почетокот на Првата светска војна левицата повика на обединување на светскиот пролетаријат и не веруваше дека ќе има војна меѓу германската и француската работничка класа, односно дека германската работничка класа ќе застане на страната на својата буржоазијата. Овој пример ја покажува важноста на идентификувачкиот елемент на национализмот. Левицата смета дека таа нужно мора да биде интернационалистичка, но ако ја видите важноста на афектите, ќе видите и дека тие можат да се мобилизираат на прогресивен начин, но, како и секогаш, важно е како ќе го конструирате противникот. Французите имаат интересен пример, односно предност бидејќи во својата историја ја имаат Француската револуција, која е многу важен означител и врз чиј универзализам може да се заснова идентитет.

Радикалниот реформизам

Кога ја спомнувате Германија, интересен пример е Сахра Вагенкнехт, еден вид отпадничка од Die Linke, која често ја критикуваат дека се обидува да допре до гласачите на екстремната десница AfD, всушност флертувајќи со екстремната десница.

Можам да наведам сличен пример за Франција, каде што глобалистичката левица инсистира на тоа дека со луѓето кои гласаат за Марин Ле Пен не треба ни да се разговара, како што се обиде да направи Неосвоената Франција, бидејќи тие се инхерентно расисти, сексисти и хомофобични. Или на пример во Австрија, каде што многу се занимавав со подемот на Јорг Хајдер. Кога коалицијата на неговата Партија на слободата и Народната партија дојде на власт во 2000 година, писателката Елфриде Јелинек рече дека со овие луѓе не треба да се разговара. А зборуваме за 22 отсто од гласачите кои гласале за FPO на Хајдер. Или во Франција, каде тинк-тенкот Тера Нова, кој е поврзан со Социјалистичката партија, пред десет години објави студија во која се тврди дека работничката класа е изгубена за социјалистите и дека партијата треба да се концентрира на средната класа и имигрантите. Погрешно е да се мисли дека овие луѓе, а тие се главно луѓе од работничката класа, се изгубени za прогресивната политика.

Кога зборуваме за еколошки движења, сè почесто има физички конфликти и репресија врз активистите. Што мислите за тоа и за употребата на насилни методи во борбата против, на пример, фосилната индустрија?

Не мислам дека еколошкото движење мора да биде исклучиво ненасилно, бидејќи многу еколошки движења веруваат во асоцијативен концепт на политика според кој проблемот со климатската криза е толку очигледен што треба да биде јасен на сите. Има конфликт и има непријатели и нужно ќе има моменти на конфронтација, мора да бидеме подготвени за тоа. Но, за еколошкото движење главното прашање е како да се натераат луѓето да се идентификуваат со него. Ги имаме сите научни факти, ја знаеме причината за климатската криза, знаеме донекаде кое е решението, но недостига акција. Мислам дека затоа што луѓето не можат да бидат убедени само со факти, потребно е да се најде начин да се натераat да ја почувствуваат неопходноста од таа идеја, која јас ја нарекувам еколошка бифуркација (раздвојување). На пример, реториката на еколошкото движење е снажно оптоварена со катастрофичност, а тоа не е нешто што ги мобилизира луѓето, туку ги пасивизира. Синџирот на еквивалентност треба да се создаде за социо-економските да се вклучат во еколошките барања, што нема да биде лесно бидејќи особено работничката класа се плаши дека ќе им бидат одземени работните места, на пример во индустриите за фосилни горива. Повторно се осврнувам на Спиноза, кој исто така вели дека двата фундаментални афекти се стравот и надежта. Затоа, ако користиме страв, тоа не е добар начин за прогресивно мобилизирање. Наместо тоа на луѓето треба да им се даде надеж дека еколошката бифуркација ќе им овозможи да живеат подобро, односно ќе им гарантира нови работни места во зелените индустрии.

Во оваа смисла, што значи зелената демократска револуција од насловот на вашата книга?

Терминот еколошка или зелена транзиција не сугерира јасно дека треба да има прекин со финансискиот капитализам. Ова е проблем бидејќи десницата веќе покажува дека ќе ја искористи еколошката криза за да го зајакне капитализмот преку зелениот капитализам, а тоа нужно подразбира некаков облик на авторитаризам. Затоа е потребно да се понуди концепт според кој демократски ќе се бориме за еколошката бифуркација, а против авторитарната. Исто така, еколошкиот проект нужно мора да вклучува слобода и еднаквост, но не нужно само за луѓето. Рационалистичкиот пристап прави разлика меѓу природата и културата, а теоријата за антропоценот, односно човечкото влијание врз природата, ја доведува таа разлика во прашање. Зелената демократска револуција значи дека треба да се земе предвид и нечовечкиот фактор, како што се прави во некои земји од Латинска Америка каде што најмногу се зборува за правата на природата, кои доаѓаат од домородните народи кои имаат поинаква концепција за природата. Затоа сметам дека не е доволно да се решава прашањето за климатската криза само со марксистички алатки. Тие се неопходни, но не и доволни, како што покажуваат примерите на социјалистичките земји каде еколошката состојба не е (ниту била) ништо подобра. Врската меѓу финансискиот капитализам и фосилните индустрии е јасна, но целта на зелената демократска револуција е да вклучи и други елементи од антропоценот.

Дали и вие тврдите дека државата треба да биде значаен чинител во зелената демократска револуција?

Многу општествени движења, вклучително и еколошките, се снажно против државата. Мислам дека социјалните движења сами, без политичко организирање, нема да можат да го решат ова прашање бидејќи евидентно е дека ни треба државна интервенција и еколошко планирање. Затоа ни треба и традиционална политика, што значи дека еколошкото движење мора да се стреми да дојде на власт. Се разбира, тоа не е доволно бидејќи и екологијата може да биде авторитарна. Една од карактеристиките на стратегијата на левиот популизам секогаш е и артикулацијата меѓу парламентарната и вонпарламентарната политика, свеста дека треба да се работи и внатре и надвор од државата. Тоа е стратегија што јас ја нарекувам радикален реформиизам и чија појдовна точка не е дека треба да се разбие државата, туку да се работи во рамките на постојните институции за тие да се трансформираат.