Британскиот музеј ми даде поттик да продолжам со медалната скулптура: Интервју со Надја Розева, уметница и дизајнер

Медалните скулптури на Надја Розева, (1974, Софија), воедно и префинета дама со стил, се на самиот врв на оваа ретка и интригантна уметност,  откупени за постојаните збирки на Британскиот музеј во Лондон, Кралскиот кабинет за монети, Стокхолм, Шведска, музејот Берген на Универзитетот во Берген, Норвешка, Националната уметничка галерија, Софија, Бугарија, Музејот на монети и Медали во Кремница, Словачка итн.

Медалот нема парична вредност, но историски е поврзан со монетите, но е уметност за допирот на раката, што е предизвик затоа што на мала површина, треба да се каже многу и тоа концизно.

Уметницата е активна и во областа на јувелирството и продукцискиот дизајн. Како бижутер таа ги создала  сребрените брошеви за Women’s Business Forum на списанието Forbes (2022, 2023), сребрениот брош за поддршка на жените жртви на семејно насилство на Фондацијата Emprove (2023) итн.

Во Чифте амам, во тек е изложбата на Розева, а отворањето на првата изложба од ваков вид во Македонија,  минатата недела, беше културен настан парекселанс во Скопје, со присуство на бројни гости од културната фела и претставници на дипломатскиот кор во земјата. Низ Чифте амам се ширеше опоен мирис од парфемите на гостинките и од подарените цвеќиња, а гостите се дружеа и наздравуваа со ексклузивното вино на Тиквеш, произведено во француската винарницата „Château de Gourdon“, и со џин тоник од македонско производство. 

Розева, во ексклузивно интервју за „Независен“ ги откри тајните на мистериозната медална скулптура, во што е нејзината вредност, како се стига до колекциите на светските музеии и галерии, но и за културната сцена во Бугарија и нејзината поддршка од државата. 

Како дојде до соработката со Националната галерија и директорката Дита Старова–Ќерими и колку сте задоволни од приемот на македонската публика?

Со г-ѓа Старова, се знаеме две години, речиси од моментот кога пристигнав во Скопје (Розева е сопруга на францускиот амбасадор во земјата, Сирил Бомгартнер н.з.). Постепено го развивме концептот за оваа единствена изложба. Медалот го гледаше како интересен жанр, ги имаше видено и моите дела. Така стигнав до официјалната покана од Националната галерија, која многу ме израдува. И изложбата ми излезе исклучително добро. Повратните информации од посетителите беа многу возбудливи и докажаа дека овие долги месеци на подготовка вредеа. Како прва изложба на уметнички медали во уникатен простор, изложбата има за цел да ја запознае јавноста со оваа малку позната уметност овде.

Зошто од ликовните дејности ја избравте медалната скулптура?

Со медалната скулптура прв пат се сретнав кога имав 9 години. Проф. Богомил Николов, основачот на модерната школа за медали во Бугарија, беше семеен пријател и во разни прилики им доделуваше медали на моите родители. За нивната десетгодишнина од бракот, тој им подари специјално изработен медал во многу убава кожна футрола. Се сеќавам дека ги држев малите релјефни форми во рацете и навистина уживав да ги допирам и чувствувам. Ова чувство очигледно остана потсвесно во мене, а кога веќе работев во Њујорк во маркетинг и издаваштво , тој ме покани да ја посетам работилницата за медали во Националната уметничка академија во Софија. Направив медал без идеја како се прави тоа, па тој го излеа и го патинираше. Да го видам завршен овој медал во метал и патина беше „еурека“ за мене! Всушност, откога знам за себе, секогаш сум сакала да цртам, но да работиш и да го почувствуваш материјалот во твоите раце беше нешто сосема друго. Постепено, нов свет на уметничкиот медал се отвори пред мене.

Што е сатисфкција, а што предизвик кога работите со неа?

Задоволството е да знаете дека сте создале нешто интересно и изненадувачко за себе. Медалот останува ден-два, го забораваш и пак го гледаш. Ако чувството е пријатно и изненадувачки, тогаш сте ја постигнале целта.

Има многу предизвици во процесот, но на крајот треба да има задоволство. Понекогаш не оди и почнуваш од почеток. Мора да знаеме кога да престанеме за да не згрешиме. Авторот секогаш бара и се стреми кон нови достигнувања, а за тоа е потребно време. Тоа е како да патувате со брод, треба да стигнете таму каде што сте тргнале. Понекогаш е предолго патување, понекогаш само 10 минути, како првиот медал што го купи Британскиот музеј од мене. Јас всушност го направив тоа за 10 минути. Ова беше можеби знакот што ми беше даден да продолжам да работам во овој редок и интересен жанр.

Дали можете да го опишете процесот на изработка на медална скулптура?

Пристапот на секој автор е различен. Секој експериментира со различни материјали. Претпочитам класичен лиен медал, други – фабрикувани медали од нетрадиционални материјали како хартија, смоли, стакло, алуминиум со ласерски пресек итн. Но, медалот започнува со идејата. И идејата веќе зависи од желбите на секој автор, од неговото образование и животно искуство. Кај лиениот медал фазите се: скицирање на идејата, изработка на моделот во материјал од кој потоа медалот се лие во месинг, бронза или друг метал, а потоа се патинира. Сите мои медали сама ги обработувам и патинирам. Сакам да експериментирам со патини и да откривам нови.

Во што е нејзината вредност?

Значењето на медалот е како и секоја друга уметност. Да се ​​провоцира, да се изрази авторот. Да не го оставиме гледачот рамнодушен. Но, некои медали се направени со одредена цел: да се почестат одредени луѓе, историски личности, датуми, да се покаже благодарност, да се наградат успешните вработени и партнери. Бидејќи медалот е помалку познат од другите уметности, ова исто така го прави помистериозен и поинтригантен.

Вашите медали се во колекциите на престижни музеи и галерии. Како се стига до таму?

Со среќа и со многу работа.

Кој е уметничкиот врв што сакате да го освоите?

Изложба во некој тешко достапен светски музеј.

Родени сте во Софија, а вашата наградба како уметник е во странство. Познавачите велат дека сте исклучително ценета од културната фела во Бугарија. Дали сте задоволни колку вашата матична држава инвестира во културата и во уметниците?

Моменталниот тренд во нашиот регион и пошироко е намалување на буџетите за културата. Никогаш не сум се потпирала на државата. За време на пандемијата го напишав сценариото за краткиот документарен филм „Медал“, кој исто така се прикажува како дел од изложбата во Чифте амам. За тоа добив минимална помош од градот Софија, која ја добиваат повеќето независни културни работници. Тоа беше време на пандемијата и тоа беше начин да се добијат пари. Со нив платив мал дел од трошоците за снимањето. Во 2021 година Министерството за култура го поддржа мојот проект за најголемата уметничка изложба во Бугарија „Артко 19“. Тоа беше во екот на пандемијата и ги убедив да одржат Експо со 100 уметници од цела Бугарија. Да ги извлечат од студијата и во моментот кога сите галерии беа затворени, да им се даде шанса да ја продадат својата уметност. Но, ова се единствените моменти кога се потпирам на државата. Отсекогаш сум мислела дека уметникот треба да може да живее од она што го работи. Се разбира, многу луѓе немаат пристап до културата поради ограничените средства, недостатокот на иницијативи. Во Бугарија, културните институти и театрите се субвенционирани од државата врз основа на продадените билети. Буџетот за култура е 0,4 отсто од буџетот, што е недоволно. Имаше протести и ветувања да се достигне еден процент, но во моментов не гледам како тоа ќе се случи. Парите за културата никогаш не се доволни, не се сметаат за важна ставка во буџетот. И тоа е многу важно бидејќи формира вкус, естетика и создава средина за развој на интелигентни луѓе, што на едно општество му е многу потребно.

Како би ја опишале културната сцена во Бугарија?

Бугарија има многу активна културна средина, културните настани и нивото на одредени места е многу високо, но може да биде и многу повеќе. На многу места сè уште им недостасуваат добро подготвени културни менаџери, ова е професија со своите специфичности. Фактот дека сте завршиле уметничка академија не ве прави способен да бидете нејзин менаџер. Мора да разбирате не само маркетинг, менаџмент, финансии, туку и да имате сериозно меѓународно искуство, да имате изградено име. Во Бугарија има многу добри национални институции во областа на културата, високо ниво на културен производ, талентирани и барани уметници. Има сериозна независна уметничка сцена – многу приватни галерии, театри, простори за настани кои придонесуваат за различноста на културните настани. Со влезот на Бугарија во Европската унија во 2007 година, се отворија многу нови можности за соработка и финансирање на културата.

Кој уметник ви е идол?

Пизанело, Микеланџело и Брунелески.

Дали се живее од уметност?

Да, но зависи од тоа колку уметникот сака и колку може да работи за да создаде име, да има интересни идеи и да знае како да ги реализира и да ја убеди јавноста дека треба да ја поседува нивната уметност. Уметничкиот успех не секогаш кореспондира со уметничкиот талент.

Кои се вашите планови на полето на уметноста и јувелирството?

Подготвувам голем каталог како и онлајн продавница за тоа што го работам да биде достапно и онлајн. Ќе развијам нова серија на накит и додатоци за ентериери. Ми претстојат и неколку изложби, ме чекаат многу проекти, така што работата продолжува со полна сила.