Флориан Бибер, професор на Универзитетот во Грац и експерт на БИЕПАГ (The Balkans in Europe Policy Advisory Group), во интервју за 360°, зборува за импликациите врз Западен Балкан во контекст на руската агресија на Украина. Бибер, кој важи за одличен познавач на регионот, не мисли дека има директна закана за безбедноста на Балканот, но и предупредува дека Русија, иако ограничена, сепак има одредени можности за дестабилизација. Слаба точка, според Бибер, е Босна и Херцеговина
360°: Професоре Бибер, кои се ризиците за Западен Балкан во актуелната ситуација на руска инвазија врз Украина?
Бибер: „Би кажал дека има и ризици и можности. Ризиците, секако, се дека војната која ја конфронтираше Русија со поголемиот дел од светот го инволвира и Западен Балкан. Тоа вовлекување можеби не е директно, не мислам дека има опасност од директен конфликт, но секако дека Русија би можела да биде поттикната да креира повеќе проблеми отколку што досега направила во регионот со цел да го дефокусира вниманието на западот. Но, истовремено, способноста на Русија тоа да го стори е ограничена и таа повеќе е фокусирана на Украина и, можеби, на нејзините непосредни соседи отколку на Западен Балкан. Но, како и во секоја војна, има можности за создавање проблеми. Тоа е во делот на ризиците. Кај можностите – земјите во Европа и во ЕУ ги гледаат ризиците од напуштањето на регион како Западен Балкан со што тој би станал „отворен“ за други геополитички и деструктивни актери и така подобро разбираат дека има потреба од своевидно затворање на дупките во Европа, осигурувајќи се дека земјите од Западен Балкан имаат почист пат и побрза интеграција и иднина во ЕУ. Значи, би рекол дека има и можности.“
360°: Во делот на ризици, поради личните врски на Милорад Додик со Русија и рускиот претседател Путин, Босна и Херцеговина е најслабата точка во регионот. Дали стравувањата за домино-ефект се преувеличени?
Бибер: „Секако дека Милорад Додик е потенцијален извори на невољи. Тој со години се обидува да ја дезинтегрира Босна и има изградено блиски врски со Русија. Просторот за маневрирање на Додик, сепак, е ограничен. Босна и Херцеговина е опкружена со НАТО-земји и Русија не може да прати воени сили или друга поддршка за Република Српска. Оттука, Додик е оставен сам на себе и политички не е толку силен како што беше. Неговата способност ефективно да и се заканува на Босна и Херцеговина би била силна само ако има поддршка од Србија или Русија. Во овој момент ниту една од овие варијанти не изгледа можна и затоа мислам дека Додик би можел да создава проблеми, но во истовреме тој не може да смета на истото ниво на непроверено руско влијание, како што беше порано. Надворешните играчи, како ЕУ, веќе пратија засилување на мировните трупи во ЕУФОР мисијата и затоа мислам дека можеби ќе видиме како Додик потенцијално станува послаб како резултат на ситуацијата зашто не може да смета на Русија и таа толку лесно да му помага како што би можела пред војната.“
Србија и незјината политика „на седење на две столчиња“
360°: Кога ја спомнуваме Србија, што е со позицијата на претседателот Александар Вучиќ и Белград за руската агресија на Украина?
Бибер: „Александар Вучиќ беше многу нејасен во својот одговор. Од една страна, Србија се придружи на резолуцијата на Генералното собрание на ОН против Русија, но за тоа беше платена „ниска цена“, зашто Србија не учествува во ниту една од санкциите – од Белгард може да летате за Москва… И сето тоа покажува дека Вучиќ се обидува да ја продолжи неговата политика на одржување врски со Западот и придржувајќи се само онолку колку што е потребно, а истовремено одржувајќи ги добри и отворени релациите со Русија. Мислам дека тоа ќе станува се потешко со продолжувањето на војната и со хорорите од руската инвазија врз Украина. За Вучиќ ќе станува се потешко да ја одржи таа позиција. Мислам дека ќе се обиде да си купи време до изборите кои ќе се одржат за неколку седмици и тој секако ризикува да изгуби дел од гласачите ако сега се придвижи кон антируска или политика против Путин, зашто самиот градеше силна проруска јавност преку неговите медиумски канали во изминатата деценија и, како резултат на тоа, самиот е заробеник на пропагандата со која 10 години ја опсипуваше Србија.“
Путин добро стои и во Северна Македонија
360°: Има силно проруско чувство и кај значаен дел од етничките Македонци, иако владата во Скопје цврсто стои зад заедничките НАТО и ЕУ политики. Дали гледате ризици и за Северна Македонија?
Бибер: „Има ризици од кои било про-Путин чувства во моментот. Оттука, има одредена опасност од такво нешто што би можело да влијае дестабилизирачки. Ги видов бројките – минатата година правевме истражување за тоа кој е најпопуларен странски лидер на Западен Балкан. Путин беше на прво место во Србија, Црна Гора, а во Северна Македонија тој беше треторангиран, по Меркел и Ердоган и тоа не со големо заостанување. Тоа е изненадувачки зашто Путин сторил многу малку за С Македонија. Верувам дека тоа најмногу се должи на „заменска симпатија“ на противниците на промената на името, кои имаат антизападни чувства. Потенцијално, ова е политички проблематично но, за среќа, засега, про-НАТО и про-ЕУ консензусот во Македонија се држи.“
360°: Претходно, во разговорот зборувавте за можностите од овој конфликт. Дали во актуелниот контекст гледате шанса за забрзување на процесот за пристапување во ЕУ за Северна Македонија и Албанија? Изгледа дека бугарскиот премиер Кирил Петков треба да се справува со силни проруски структури дури и во сопствената влада.
Бибер: „Да. Секако дека Бугарија е една од земјите што се борат со вакви поделени чувства, но истовремено, сметам дека има можности во тоа што владите на ЕУ ја гледаат итноста од пуштањето на Западен Балкан да биде отворен за други актери. Многу е јасно дека тоа е можно зашто пристапувањето кон ЕУ не се движи и бугарското вето за Северна Македонија и Албанија е само дел од сложувалката, но е најбрзо и релативно најлесно за решавање. Оттука, мислам дека ќе се зголеми притисокот врз Бугарија да даде „зелено светло“ зашто веќе со години трпи кредибилитетот на ЕУ, но гледаме и поголема решителност на ЕУ во изминатите недели – нешто што беше незамисливо пред војната сега стана замисливо, како германското трошење за одбрана, заедничка кохезија, Данска ќе има рефрендум дали да се приклучи на европската одбранбена политика… Значи, има вистинско поместување во Европа и тоа може да влијае и на процесот на проширување, да му даде поголема видливост – нешто што многу европски лидери сега го гледаат токму како резултат на војната и се надевам дека од тоа корист ќе имаат Северна Македонија, Албанија и другите држави од регионот, барем оние што јасно се придружија – политички, економски со ЕУ и НАТО.“