Пред една деценија, Грција беше во средина на катастрофална должничка криза обележана со години на штедење, тешкотии и превирања. Официјални лица и инвеститори сега велат дека 2024-та година ќе биде годината што конечно ќе заврши нејзиното закрепнување, пишува „Reuters“.
Се предвидува дека грчката економија ќе порасне за речиси 3% во оваа година, со што нејзината големина ќе се приближи до нивото од пред кризата во 2009-та година и досега надминувајќи го просечниот пораст во еврозоната од 0,8%.
Трошоците за задолжување паднаа под оние во Италија, а банките спасени за време на кризата се подготвени да бидат целосно приватизирани за прв пат по децении, потег за кој некои од најголемите инвеститори во земјата велат дека е последен знак за нормалност.
„Без учество на државата, тоа е извонредно. Грчката економија е во добра форма за да има корист од понатамошниот раст“, рече Вим-Хајн Палс од менаџерот на средства „Robeco“, кој неодамна купува акции во грчките банки.
Очигледен е пресвртот во Грција, чија должничка криза се закануваше да биде смртна казна за целата еврозона – барем на хартија. Сега земјата се соочува со нов проблем: сопната од стагнација во истите гиганти од еврозоната кои некогаш наметнаа тешки реформи во нејзината економија.
По години надвор од меѓународните пазари, Грција го врати својот рејтинг за инвестициска оценка во 2023-та година. Кога минатиот месец спасувачкиот фонд на земјата го продаде својот удел во банката „Piraeus Bank“, една од најголемите банки во земјата, продажбата беше преплавена осум пати.
Сепак, предизвиците остануваат. Намалувањето на наталитетот и недостигот на работна сила ги загрозуваат долгорочните перспективи, а распространетоста на катастрофите поврзани со климата, како што се шумските пожари и поплавите, ги оптоварува владините финансии.
Многу обични Грци потресени од кризата велат дека не гледаат голема разлика, а економистите велат дека за пошироките придобивки од закрепнувањето ќе биде потребно време. За да обезбеди долгорочен раст, земјата треба да се диверзифицира надвор од типичните економски двигатели на туризмот, имотот и услугите.
Повеќе од половина од странските директни инвестиции во Грција, кои во 2022-ра година ќе изнесуваат околу 7,5 милијарди евра, доаѓаат од северноевропските земји како Франција и Германија, кои се борат со слаб раст. Грчкиот извоз, како што се земјоделски стоки, гориво и фармацевтски производи, од кои две третини одат во ЕУ, падна за речиси 9% во минатата година. Економскиот раст е забавен на 2% во 2023-та година, делумно како резултат на забавувањето на соседните економии.
„Пониските прогнози за раст во Европа влијаат на Грција на два главни начини. Преку притисок врз извозот… и преку повисоката цена на парите“, рече Никос Ветас, шеф на економскиот тинк-тенк „IOBE“.
Финансиите заживуваат
Децениското неконтролирано даночно затајување и прекумерно трошење ја достигна Грција во 2009-та година, кога падна во рецесија и владата откри огромна дупка во нејзините финансии што испрати шокови низ глобалните пазари.
До 2015-та година, таа потпиша три спасувачки планови со Еврозоната и Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) во вкупна вредност од 280 милијарди евра. За возврат, таа се согласи на мерките за штедење кои ги намалија платите и пензиите во јавниот сектор и предизвикаа години на насилни протести.
Откако Грција излезе од спасувачката програма во 2018-та година, таа го оживеа својот банкарски систем и се потпира исклучиво на должничките пазари за своите потреби за задолжување. Во 2022-ра година му исплати сѐ на ММФ две години пред предвиденото.
Мирноста во голема мера е вратена. На централниот атински плоштад Синтагма, каде што пред 10 години демонстрантите фрлаа молотови коктели врз полицијата во знак на протест против мерките за штедење, денес автобуси ги забавуваат туристите кои седат под сенката на портокаловите дрвја.
Посетите на Акропол, најпознатото античко обележје на Грција, достигнаа 3,8 милиони во 2023-та година, речиси четири пати повеќе од бројот забележан во екот на кризата.
Нееднаквоста останува
За многу Грци, пак, економското закрепнување не значи подобрување на животниот стандард.
Невработеноста останува над 10% втора највисока во ЕУ по Шпанија, и БДП по глава на жител, изразен во куповна моќ, е меѓу најниските во блокот, покажуваат податоците на Евростат. Просечната месечна плата од 1.175 евра е за 20% помала од пред 15 години, покажуваат податоците на Министерството за труд.
Грција треба да развие сектори каде што инвестициите се повеќе долгорочни, рече Ветас од „IOBE“, „како инфраструктурни проекти и производство“.
Синдикатите одржаа генерален штрајк минатата недела што ги запре возовите, автобусите, бродовите и такси возилата, а стотици излегоа на улиците повикувајќи на повисоки плати. Некои луѓе не се опоравија од губење на сè кога економијата падна.
Перикле Фриганас зеде заем од банка во 2009-та година за да ја прошири својата продавница за поправка на мотоцикли во Атина, но кризата го намали неговиот промет за 90% во следните шест години. Тој ја затворил продавницата во 2020-та година и неодамна го изгубил станот што го делел со својата невработена сопруга и трите сина, откако го користел како залог на заемот.
„Кризата скрши многу луѓе, а јас бев еден од нив. Работите стануваат подобри само за „богатите, сите други губат“, вели Фриганас (61).
