Смртта на иранскиот претседател Ебрахим Раиси и министерот за надворешни работи во хеликоптерска несреќа доаѓа во особено тешко време на Блискиот Исток – и за самиот Иран, според анализата на Си-Ен-Ен.

Војната на Израел против Хамас и хуманитарната катастрофа што следеше во Газа во последните седум месеци го „загреаја“ глобалното јавно мислење и ги зголемија тензиите низ Блискиот Исток.

Тоа фрли ново светло и на повеќедецениската војна во сенка меѓу Иран и Израел, пишува Си-Ен-Ен.

Минатиот месец, Иран започна напад со беспилотни летала и ракети врз Израел, што е негов прв директен напад врз земјата како одговор на израелското бомбардирање на иранскиот конзулат во Дамаск, при што беше убиен главниот командант на елитната иранска револуционерна гарда (ИРГЦ).

„Израел возврати една недела подоцна, погодувајќи цели во близина на иранскиот град Исфахан, но со значително помал воен одговор.

Оттогаш, директните удари меѓу двете страни престанаа. Но, војната продолжува, при што милитантните групи поддржани од Иран како Хамас и Хезболах сè уште се борат против израелските сили.

Во последниве години, тврдокорното раководство на Иран се соочи со „експлозија на незадоволство“ на улиците, бидејќи нацијата издржа години на санкции предводени од САД.

Во 2022 година, земјата беше потресена од демонстрации предводени од младите против свештеничката власт и влошените економски услови. Ова се случи по смртта на Махса Амини во притвор на озлогласената „иранска морална полиција“.

Иранските власти тогаш, како одговор на протестите, започнаа акција насочена кон борба против несогласувањето на народот.

Тоа сузбивање доведе до кршење на човековите права, од кои некои претставуваат „злосторства против човештвото“, според извештајот на Обединетите нации објавен во март.

И додека протестите во голема мера згаснаа, противењето на свештеничкото раководство останува длабоко вкоренето кај многу Иранци, особено кај младите, кои копнеат за реформи, платени работни места и оддалечување од системот во кој се „задушени“ од религиозното владеење.

Инаку, овластувањата на иранскиот претседател се помали од оние на врховниот лидер Али Хамнеи, кој е последниот арбитер за внатрешните и надворешните работи во Исламската Република.

Бидејќи Раиси е мртов, најверојатно ќе треба да се одржат нови избори.

Уставот на Иран налага дека потпретседателот – моментално Мохамед Мокбар – ќе ја преземе функцијата привремен претседател и дека новите претседателски избори ќе се одржат во рок од 50 дена.

Ова значи дека иранскиот свештенички естаблишмент, предводен од Хамнеи, сега треба да најде нов лидер кого ќе може да го поддржи во ситуација на интензивна регионална несигурност и незадоволство во сопствената земја“, анализира Си-Ен-Ен.

Како потпретседател на Иран, се очекува Мохамад Мокбер да стане привремен претседател за да помогне во организирањето на претседателските избори што треба да се одржат во рок од 50 дена од смртта на претседателот Раиси.

Кој е тој

Роден на 1 септември 1955 година, Мокбер, како Раиси, се смета за близок до врховниот лидер Али Хамнеи, кој го има последниот збор за сите државни прашања. Мокбер стана прв потпретседател во 2021 година кога Раиси беше избран за претседател.

Мохамад Мокбер беше дел од тимот на ирански официјални лица кои ја посетија Москва во октомври и се согласија да достават ракети земја-земја и повеќе беспилотни летала за руската војска, изјавија извори за Ројтерс тогаш.

Во тимот беа вклучени и двајца високи функционери од Иранската револуционерна гарда и еден функционер од Врховниот совет за национална безбедност.

Мокбер претходно беше на чело на Сетад, инвестициски фонд поврзан со врховниот лидер.

Во 2010 година, Европската унија го вклучи Мокбер на списокот на поединци и субјекти што ги санкционираше за наводна вмешаност во „нуклеарни или балистички ракетни активности“. Две години подоцна го тргна од списокот.

Во 2013 година, американското Министерство за финансии ги додаде Сетад и 37 компании што ги надгледуваше на листата на санкционирани субјекти.

Сетад, со полн назив – Сетад Ејраје Фармане Хазрате Емам или Штаб за извршување на наредбата на имамот, беше формиран по наредба издадена од основачот на Исламската Република, претходникот на Хамнеи, ајатолахот Рухолах Хомеини. Тој им наредил на помошниците да продаваат и да управуваат со имотите наводно напуштени во хаотичните години по Исламската револуција во 1979 година и да го насочат најголемиот дел од приходите во добротворни цели.

Лидерите ширум Блискиот Исток и пошироко го изразуваат своето сочувство откако иранскиот претседател Ебрахим Раиси и уште осум лица загинаа во хеликоптерска несреќа.

Иранскиот министер за надворешни работи Хосеин Амир-Абдолахјан е меѓу загинатите.

Индискиот премиер Нарендра Моди на мрежата Х напиша дека е шокиран од смртта на Раиси.

„Длабоко тажен и шокиран од трагичната смрт на Сејед Ебрахим Раиси, претседател на Исламската Република Иран. Неговиот придонес во зајакнувањето на билатералните односи меѓу Индија и Иран секогаш ќе се памети. Моето искрено сочувство до неговото семејство и народот на Иран. Индија стои со Иран во ова време на тага“, напиша Моди.

Ирачкиот премиер Мохамед Шија Ал Судани изрази „искрено сочувство“ до иранскиот врховен лидер ајатолахот Али Хамнеи и неговата влада во објава на мрежата X.

„Ја изразуваме нашата солидарност со братскиот ирански народ и нашите братски претставници во Исламската Република во оваа болна трагедија.

Пакистанскиот премиер Шехбаз Шариф изјави дека „Пакистан ќе прогласи ден на жалост, а знамето ќе биде спуштено на половина копје како знак на почит кон претседателот Раиси и неговите соработници и како знак на солидарност со братскиот Иран“.

Венецуелскиот претседател Николас Мадуро изјави дека е „потресен од страшната вест“ за смртта на претседателот на Исламската Република Иран.

Мадуро рече: „Го изразуваме нашето најдлабоко сочувство до врховниот лидер ајатолахот Али Хамнеи и бараме божествена утеха за таквата голема загуба“.

Претседателот на Обединетите Арапски Емирати, Мохамед бин Зајед Ал Нахјан, рече дека ОАЕ стојат во солидарност со Иран во овој тежок момент, изразувајќи искрено сочувство до семејствата на загинатите во несреќата.