„Економски џин, политичко џуџе“ – епитетот толку често применет за Јапонија и Германија се применува и на Европската унија, пишува европскиот економски коментатор на „Financial Times“, Мартин Сандбу. Многу од нејзините лидери денес гледаат предизвик во постигнувањето политичко влијание кое ќе одговара на економската тежина на унијата.
Но, дури и во економска смисла, ЕУ е сè уште под нивото. Ова е всушност предупредувањето што неодамна го дадоа двајца поранешни италијански премиери: Енрико Лета, кој го претстави својот извештај за единствениот пазар, и Марио Драги, кој во својот говор ја навести содржината на претстојниот извештај за европската конкурентност.
И двајцата нагласуваат дека економските институции на ЕУ се дизајнирани за поинаков свет, со помала меѓународна меѓузависност и помалку геополитички закани. Формите на интеграција усвоени во 1980-тите и 1990-тите повеќе не се доволни, па дури може да станат кочница за растот.
Европа сè уште не успева целосно да ја искористи својата големина. Како што истакнува Лета, некои сектори беа изоставени од единствениот пазар од политички причини; други – особено услугите и податоците, беа запоставени бидејќи беа помалку важен дел од прекуграничната трговија отколку тогаш.
Како резултат на тоа, некои од највиталните сектори на денешницата остануваат практично национални и безнадежно мали, додека конкурентите уживаат на пазари со големина на континенти во САД и Кина. Лета и Драги ја нагласуваат одбраната, телекомуникациите и енергетската инфраструктура како сектори кои треба да станат вистински европски пазари. Многу други индустрии исто така не се пан-европски. А сите сектори страдаат од недостатокот на единствен банкарски и пазар на капитал.
Што треба да се направи? Еден од најинтересните предлози на Лета е „Режим 28“ во корпоративното право – деловен кодекс ширум ЕУ на кој би можеле да се потпишат европските компании, што би го олеснило проширувањето и привлекувањето инвеститори од цела ЕУ (и надвор од неа) без навигација во 27 групи правила за сè, од лиценцирање до права на доверител. Ова е можеби ретката политика која нуди длабоки промени, притоа заобиколувајќи ја политичката џунгла на усогласување на националните правила. Добро дизајнираниот, минимално бирократски деловен код на ЕУ може да ја промени играта за способноста на малите бизниси и почетните претпријатија да растат брзо.
Други идеи вклучуваат таканаречена „петта слобода“ (покрај онаа за луѓето, стоките, услугите и капиталот) за образование, иновации и истражување за да се олесни, на пример, обработката на податоците на европско ниво, со силна заштита на корисниците. Лета сака и многу поинтегриран европски здравствен сектор.
Надвор од конкретните политики е политиката. За да се реализира потенцијалот на единствениот пазар, не постои начин да се заобиколи поголемо владеење на ниво на ЕУ. Лета се залага за поголема употреба на регулативи (кои се еднакви за сите, наспроти директивите што земјите-членки ги применуваат како што им одговара) и посилни регулатори во ЕУ. Тој со право сака поефективно спроведување на правилата на единствениот пазар.
Заедничкото управување со повеќе јавна потрошувачка е исто така неизбежно, преку заеднички јавни набавки, усогласени системи за субвенционирање или повеќе заеднички долг за обединети јавни добра. Подеднакво е важно да се искористи приватниот капитал. Лета ја зеде целта кон светата крава на ЕУ – нејзиниот структурен трговски суфицит – критикувајќи го „годишното пренасочување од околу 300 милијарди евра од заштедите на европските семејства… најмногу кон американската економија“. Неговото решение е „заштеда и инвестициска унија“ каде што домаќинствата лесно можат да инвестираат во перспективни компании од ЕУ.
Креаторите на политиката треба да се подготват за консолидација во чувствителните индустрии, од телекомуникациите (каде Драги наведува најмалку 34 оператори наспроти мал број во САД и Кина) до финансии, железница и комунални услуги. Овде треба да се внимава да не се исфрли „бебето“ на рамноправен терен за игра во Европа со валканата вода на фрагментацијата. Европа може без сомнение да има помалку телекомуникациски оператори, но секој потрошувач во секоја земја треба да има вистински избор на провајдер.
Сето ова е политички барано, а лидерите неодамна се соочија со предизвикот. Но, клучната порака од Лета е потребата да се гледаат две работи како делови од иста монета: од една страна, продлабочувањето на единствениот пазар, а од друга, стратешките цели за зелена и дигитална трансформација на Европа и изолација на унијата од зависност од геополитичките противници. Нагласувањето на економската интеграција е предуслов за да се постигне нешто друго.
Оваа врска се прави премногу ретко. Напорите за продлабочување на единствениот пазар може да пропаднат бидејќи тоа е техничко прашање со мала политичка вредност. Нема јавна врева за тоа, ниту многу посебни интереси кои сакаат да ги зачуваат тесните предности.
Но, истото важи и за првичната програма за единствен пазар. Беа потребни сите политички напори на лидерите толку силни и разновидни како Жак Делор и Маргарет Тачер за тоа да стане реалност. Лидерите кои ја слушаа Лета мора да докажат дека го можат истото, заклучува Сандбу.
