Пишува: м-р Тимурленк Чековиќ
Обединетите нации усвоија неколку резолуции и договори во врска со употребата на видови на оружје во различни вооружени конфликти и идентификуваа неколку оружја кои се сметаат за забранети според меѓународното право.
Хемиско оружје. Употребата, развојот, производството и складирањето на хемиско оружје се строго забранети според Конвенцијата за хемиско оружје, која е ратификувана од речиси секоја земја во светот. Сепак, има извештаи за нивна употреба во последните конфликти, вклучително и во Сирија.
Биолошко оружје. Употребата на биолошко оружје е исто така забранета според меѓународното право, вклучувајќи ја и Конвенцијата за биолошко оружје. Сепак, постојат докази кои сугерираат дека некои земји продолжиле да развиваат и складираат такво оружје.
Нагазни мини (противтенковски и противпешадиски). Нагазните мини се забранети според Договорот од Отава, кој е потпишан од повеќе од 160 земји. Сепак, сè уште има извештаи за нивната (зло)употреба во конфликти ширум светот.
Касетна муниција. Касетната муниција е забранета според Конвенцијата за касетна муниција, која е ратификувана од над 100 земји. Сепак, некои земји продолжија да го користат ова оружје во последните конфликти познати во светот.
Запаливо (напалм) оружје. Употребата на запаливо оружје, особено во населени места е забранета според Протоколот III од Конвенцијата на конвенционални оружја. Сепак, некои земји продолжија да користат такво оружје во последните конфликти, меѓу нив во Украина, а секојдневни се употребите во Газа од страна на Израел.
Важно е да се напомене дека не сите земји ги имаат ратификувано овие конвенции и договори, па дури и оние што ги имаат ратификувано, ги прекршат нивните одредби. Употребата на овие забранети оружја се смета за сериозно кршење на меѓународното хуманитарно право и може да резултира со значителна штета врз цивилното население и особено влијае на животната средина.
Хемиско оружје
Хемиското оружје е еден вид на борбено оружје кое користи токсични хемикалии за да им наштети на непријателските сили или ги уништи. Впрочем познато е дека и Битола настрадала од употреба на хемиско оружје во првата светска војна. Овие оружја вклучуваат разни агенси кои дејствуваат врз нервниот систем, дишните патишта и крвта, по што се и делат и можат да предизвикаат низа тешки симптоми, вклучувајќи гадење, повраќање, напади, парализа и смрт. Хемиското оружје било користено во различни конфликти низ историјата, вклучително и Првата светска војна и Иранско-ирачката војна.
Како одговор на разорните ефекти на хемиското оружје, меѓународната заедница направи значителни напори да ја забрани нивната употреба. Конвенцијата за хемиско оружје (CWC) е мултилатерален договор кој беше усвоен во 1993 година и стапи на сила во 1997 година. Таа забранува развој, производство, складирање и употреба на хемиско оружје и бара нивно уништување. CWC се смета за еден од најсеопфатните договори за разоружување во историјата, при што речиси секоја земја во светот е опфатена. И покрај забраната за хемиско оружје, има извештаи за негова употреба во последните конфликти, особено во Сирија каде се употребил хемиски боев отров хлор и сарин.
Употребата на хемиско оружје се смета за сериозно кршење на меѓународното право, а одговорните може да се соочат со значителни последици, а идентификуваните сторители можат да бидат кривично гонети според Римскиот статут на Меѓународниот кривичен суд. Сепак, потребни се континуирани напори за да се осигури дека ова оружје никогаш повеќе нема да се користи и дека одговорните за нивната употреба ќе бидат казнети.
Биолошко оружје
Биолошкото оружје е еден вид борбено оружје кое користи патогени, како што се вируси или бактерии, за да им наштети на непријателските сили или да ги убие. Ова оружје може да се користат за предизвикување низа болести, вклучително и антракс, сипаници, чума, разноразни дишни болести и може да имаат разорни ефекти врз човечката популација. Биолошкото оружје се користело во различни конфликти низ историјата, вклучително и за време на Втората светска војна од Јапонија и во Иранско-ирачката војна.
Како одговор на опасностите од биолошкото оружје, меѓународната заедница презеде мерки за забрана на неговата употреба. Конвенцијата за биолошко оружје (BWC) е мултилатерален договор кој беше усвоен во 1972 година и стапи на сила во 1975 година. Таа Конвенција забранува развој, производство и складирање на биолошко оружје и бара негово уништување.
И покрај забраната за биолошко оружје, во минатото имаше извештаи за негова употреба, а постојат докази кои сугерираат дека некои земји продолжиле да развиваат и складираат такво оружје. На пример, се знаеше дека Советскиот Сојуз имаше обемна програма за биолошко оружје за време на Студената војна. Во поново време, имаше загриженост за потенцијалната употреба на биолошко оружје од недржавни актери, како што се терористичките организации.
Еден од најпознатите инциденти е со употребата на писма со антракс во САД во 2001 година, што резултираше со неколку смртни случаи. Друг пример е наводната употреба на хемиско и биолошко оружје од страна на сириската влада за време на граѓанската војна во земјата.
Употребата на биолошко оружје се смета за сериозно кршење на меѓународното право, а одговорните може да се соочат со значителни последици. Заканата од биолошкото оружје е сеуште постојана и неопходна е континуирана будност за да се спречи било каква употреба во иднина.
Нагазни мини
Нагазни мини се експлозивни направи кои се дизајнирани да се активираат во присуство или близина на лице или возило преку разни сензори или запалки. Тие обично се закопани во земја или преправени како секојдневни предмети, како што се играчки(предмети) или камења, и можат да останат активни со години, па дури и децении. Нагазните мини можат да предизвикаат сериозни повреди, вклучувајќи губење на екстремитетите, слепило и смрт, а исто така може да имаат значително влијание врз цивилното население со тоа што ќе го направат земјиштето неупотребливо за земјоделство, патување и други цели.
Како одговор на опасностите од нагазните мини, меѓународната заедница презеде чекори за ограничување на нивната употреба. Договор за забрана на мини, е мултилатерален договор кој беше усвоен во 1997 година и стапи на сила во 1999 година. Со него се забранува употреба, производство, пренос и складирање на противпешадиски нагазни мини и бара нивно уништување. Договорот од Отава е потпишан од повеќе од 160 земји, освен 33 членки на ОН, меѓу кои се и најбитните три постојани членки на Советот за Безбедност САД, Кина и Русија.
И покрај забраната за нагазни мини, има извештаи за нивна употреба во конфликти ширум светот. Видовите на употребените мини варираат во голема мера во зависност од конфликтот и целите на борците.
Противпешадиски мини. Тие обично се закопани во земја и се активираат со притисок или движење. Има и отскочни мини кои се особено опасни и кои отскокнуваат од земја и убиваат се што се наоѓа на 30 метри.
Противоклопни мини. Тие се дизајнирани да оштетат или уништуваат возила, како што се тенкови или камиони. Тие се поголеми и помоќни од противпешадиските мини и може да бидат активирани со притисок или со магнетен или звучен сигнал. Често треба да се нагази со тежина поголема од 100 кг за да се активираат.
Импровизирани експлозивни направи (IEDs). Тоа се рачно изработени експлозивни направи кои можат да се користат како мини или во други нестандардни видови на напади. Тие се користат од недржавни актери и може да бидат многу непредвидливи и тешки за откривање.
Нагазни мини се користени во многу конфликти низ светот, вклучително и во Авганистан, БиХ, Ангола, Камбоџа, Ирак и Јемен, Украина и Сирија меѓу другите. Влијанието на мините може да биде долготрајно и може да продолжи да му наштетува на цивилното население долго време по завршувањето на конфликтот.
Касетни бомби или касетна муниција
Касетната бомба е експлозивно оружје фрлено од воздух или од земја, кое ослободува помали подмуниции или бомби, кои можат да зафатат голема површина и да останат активни со години. Тие претставуваат значителен ризик за цивилите, бидејќи можат да експлодираат непредвидливо, убивајќи или осакатувајќи секого во областа. Употребата на касетна муниција е забранета според Конвенцијата за касетна муниција, која беше усвоена во 2008 година и е ратификувана од над 100 земји.
И покрај забраната, касетната муниција се користи во голем број конфликти во последниве години, вклучително и во Сирија, Јемен и Украина.
Влијанието на касетните бомби може да биде долготрајно и може да продолжи да му штети на цивилното население долго по завршувањето на конфликтот. Неексплодираните подмуниции кои се често расфрлани на широк терен, можат да останат активни и да претставуваат закана за цивилите многу години, ограничувајќи го пристапот до земјиштето и попречувајќи ги напорите за обновување по конфликтот. Се проценува дека касетната муниција убила или повредила десетици илјади луѓе ширум светот, од кои повеќето се цивили.
Напалм и фосфорна муниција
Напалмот е дизајниран да запали цели, како што се згради или возила. Тој може да биде многу деструктивен и претставува значителен ризик за цивилите, бидејќи може да предизвика изгореници и други повреди. Употребата на запаливо оружје како фосфорот и напалмот во цивилни области е забранета според Протоколот III од Конвенцијата за одредени конвенционални оружја, кој беше усвоен во 1980 година.
И покрај забраната, запаливото оружје беше употребено во голем број конфликти во последниве години, вклучително и во Сирија, Јемен и Украина.
Употребата на запаливо оружје во цивилни области се смета за воено злосторство и може да резултира со гонење според меѓународното право. Тешко е да се одреди точниот број на загинати и повредени предизвикани од запаливо оружје ширум светот, но се проценува дека изнесува илјадници.
Ова се само некои сегменти од забрането оружје според меѓународни конвенции, но кое сеуште се користи од скоро сите модерни армии и војски, без никакви последици по нив.
Извори:
United Nations Security Council Resolution 2118 (2013)
United Nations Security Council Resolution 1540 (2004)
United Nations Security Council Resolution 2365 (2017)
United Nations Security Council Resolution 2362 (2017)
United Nations Security Council Resolution 1674 (2006)
За авторот:
Тимурленк Чековиќ магистрирал кризен менаџмент на Воената Академија во Скопје. Истражува за влијанијата на глобалните закани и безбедност. Заинтересиран е да пишува и споделува новости во технологијата, глобалните промени и настани. Посветува интерес во геопросторно разузнавање и технолошки напредок, како и етички вредности и историја. Има активен блог и е автор на неколку книги, академски статии и истражувања. Моментално е вработен како инспектор во Граничната полиција.