САД: која е вистинската цел на Доналд Трамп?

Од драстични промени во имиграциската политика до демонтирање на административниот апарат, или она што Трамп го нарекува „Длабока држава“. Доналд Трамп сака темелно да ги промени САД и притоа нема почит кон неговите политички противници.

Енергичниот настап на Трамп навистина има историски преседани, анализира политикологот Томас Гревен од Институтот Кенеди на Слободниот универзитет во Берлин. Тој мисли на поранешниот американски претседател Франклин Д. Рузвелт. Во 1933 година, демократот сакаше да ги надмине последиците од глобалната економска криза со неговата програма „Нов договор“ (New Deal).  

Набргу по преземањето на функцијата во март 1933 година, Рузвелт, преку вистинска поплава од закони и декрети, ја „трансформираше“ државата во централен актер на економското закрепнување - тоа беше радикален прекин од политиките на неговите претходници „Со неговиот Нов договор, Рузвелт рече: ни треба активна сојузна влада. Државата во такви рецесии и кризи мора активно да се вклучи. Но, со тој пристап тој напрво наиде на отпор кај судството, конкретно кај Врховниот суд“, вели Гревен. 

Јакнење или слабеење на државата? 

Програмата за итни случаи на Рузвелт покажа брзи ефекти во услови на светската економска криза. Затоа претседателот не чекаше да се завршат долгите законодавни процедури, туку ги спроведе централните елементи на своите реформи со помош на претседателски декрети (Извршни наредби). Веднаш по преземањето на функцијата, тој нареди привремено затворање на сите банки. 

За само 100 дена, Рузвелт „протурка“ 15 клучни закони низ Конгресот, вклучително и социјални програми, реформи во банкарскиот сектор и мерки за стимулирање на вработувањето. Притоа, тој ефективно ги постави темелите на владеењето на првите 100 дена, со кои уште се мери учинокот на политичарите ширум светот на почетокот на нивниот мандат.

И Доналд Трамп во првите 100 дена сите карти ги става на максималните промени преку декрети на Белата куќа. Сепак, за разлика од Рузвелт, кој ја зајакна улогата на државата како актер, Трамп сака да ја ослабе улогата на државата преку насочени мерки. 

Времето како клучен фактор 

Демократот Рузвелт мораше да ги „протурка“ своите реформи и контра отпорот на Врховниот суд. Судиите прогласија неколку негови мерки за неуставни, но подоцна попуштија пред претседателот. Противниците на Доналд Трамп, исто така, се обидуваат да преземат правни мерки против неговите извршни наредби. Трамп се стреми кон уште поамбициозна цел: за разлика од Рузвелт, кој ја воспостави федералната влада како активен економски чинител, Трамп се обидува радикално да ја редизајнира улогата на извршната власт - со претседателот како речиси единствена контролна власт. Со ваквиот курс се дистанцираше од досегашната линија на Републиканската партија. 

И уште една паралела: за разлика од Рузвелт, Трамп не мора да се бори со непријателски настроен Врховен суд – тој веќе номинираше конзервативни судии во Врховниот суд, кои генерално ја поддржуваат неговата агенда. 

Времето е одлучувачки фактор за претседателот Трамп. Нему му остануваат уште околу две години да спроведе суштински реформи, смета политикологот Гревен. „Доколку во 2026 или 2028 година сè уште функционираат демократските институции, односно ако може особено да се одржат слободни и фер избори, веројатно ќе има корекција, или барем може да дојде до корекција на курсот, кога населението ќе смета дека е отидено предалеку. 

Импулсивен или претседател со план? 

Засега, Доналд Трамп се уште може да се потпре на поддршката од гласачите. Тој профитира од еден вид „дифузен замор од демократијата“, феномен што не е својствен само за САД, вели Гревен. Има фрустрација поради тоа што една избрана власт ја „попречуваат“ разни механизми на Уставот, општеството или со „ограничување“ на нејзиниот простор за маневар преку разни закони, додава нашиот соговорник. 

„Гледаме зголемена подготвеност на граѓаните да прифатат демократија која јас би ја нарекол хипер-мнозинска. Трамп сака да ги отстрани институционалните пречки за владиното дејствување, таканаречените „Проверки и рамнотежи“: може да се  зборува за „реакционерна револуција“, односно фундаментална реорганизација на државата со цел да се ослабат демократските контролни механизми и да се воспостават авторитарни структури: „Единствено прашање е до каде ќе оди во тоа“, додаав Гревен. 

Принципот на „Поплавување на зоната“ 

А за да ја постигне таа цел, Трамп користи и методи кои им биле туѓи на неговите претходници: „Поплавување на зоната со ѓубре“, вака ја опиша тактиката поранешниот главен советник на Трамп, Стив Бенон. Ова се однесува на таргетираното „преплавување“ на јавноста, медиумите и политичките противници со разни акции, изјави и скандали .

Опозицијата во Демократската партија во САД веќе ја прилагоди својата стратегија на овие тактики и го намали политичкиот отпор. „Ми се чини дека демократите сосема свесно одлучија да не реагираат на сите работи што Трамп ги сервира, бидејќи тоа би значело претерана работа на опозицијата. Затоа картите се повеќе се ставаат на правниот пат, со надеж дека во 2026 година, на следните конгресни избори, може да дојде до корекција преку гласачките кутии“, објаснува политикологот Гревен. 

„Реакционерна револуција“ 

Иако многумина мислат дека ефективните изјави, континуираните закани и бројните соопштенија на Трамп изгледаат некако некоординирани, Саша Ломан, американски експерт од Фондацијата за наука и политика (SWP) во Берлин, претпоставува дека Доналд Трамп се раководи од рамковен план: „Кога станува збор за извршните наредби, Трамп следи прилично минималистички пристап. Тој се обидува да протурка што е можно повеќе. Затоа и уредбите содржат клаузула во која се вели дека, дури и ако судовите кажат дека некои делови од уредбата не се валидни, во тој случај важат други делови од тие уредби. Трамп затоа однапред презема чекори во случај на правен обид да се блокираат неговите намери. 

Што се однесува до самата содржина, Трамп се осврнува на истите теми кои Републиканската партија ги турка со децении: од демонтажа на административниот апарат, до поборбена имиграциска политика и во делот на безбедноста на границите „Во таа смисла, тоа не е ништо ново. Она што е драматично и исклучително е радикализмот со кој тој се обидува да ги протурка овие приоритети низ политичкиот процес“, додава Ломан. 

Политичката пресметка на Трамп 

Дали тактиката на Трамп ќе биде успешна не зависи само од судовите, туку и од политичката динамика во наредните години. Очигледен пример може да се најде во Франција. Во 2007 година, претседателот Никола Саркози ги стави своите карти на голем број реформи со цел да го исцрпи својот политички противник и да и покаже на јавноста дека е решителен и силен политичар. На крајот, таа стратегија не беше многу успешна. Многу критичари всушност го гледаат овој метод како повеќе хаос отколку стратегија. Бројни реформски проекти „заглавуваат“ на тој пат, или подоцна се повлекуваат, тврдат тие.

Историски гледано, може да се каже дека прекумерното растегнување на политичкиот простор за маневрирање често доведува до против реакции - но агендата на Трамп, за разлика од претходните обиди, може трајно да ги промени демократските структури во САД.