Стравотната смрт на толку млади луѓе во Кочани, длабоко го потресе сето македонско општеството. Трауматизирани се фамилиите на жртвите од несреќата, пријателите, сограѓаните, во Кочани и во цела Македонија. Таа траума ќе остави лузни во душите на родителите, на браќата и сестрите, а ќе ја наследат и следните генерации. Секој Македонец, независно од етничката припадност, во целиот свет, е трогнат од бруталната смрт на толку млади луѓе. Нивните лица гледаат во нас со немиот крик на незамисливото страдање и ужас во кои умирале.
Може ли едно општество да верува дека после ваква несреќа тоа може да продолжи да се однесува на истиот начин, а притоа да се смета за хумано општество? Може ли оваа траума да го остави македонското општество непроменето? Поттикот за промената зависи од тоа колку силен ќе биде гласот на сите што ја доживуваат болката на родителите како своја. Колку страдањето на повредените, од кои неколкумина се борат за живот, ќе се доживува како свое? Со еден збор, траумата од Кочани веќе невидливо го менува македонското општество, затоа што таа остава траги во душите. Токму затоа е многу значајно што сета заедница се обедини во споменот на загинатите. Од таа свест на солидарност со тие што не можат повеќе ништо да променат, затоа што нивниот живот е брутално прекинат, кај секој граѓанин во македонското општество ќе се зголеми самодовербата во силата на заедницата. Немоќни сме само пред природната стихија, но не и пред лошата состојба во општеството. Таа е секогаш резултат на погрешно однесување, на изневерување на довербата на граѓаните. Така е во демократските, но не и во автократските општества, во кои сета моќ е концентрирана во политичкиот врв и во структурите на контрола врз граѓаните. Оваа трагедија е и испит за македонската власт, на кој таа треба да докаже дали е демократска или автократска.
Соочување со македонскиот менталитет
Ако се суди по реакциите на социјалните мрежи, зачудувачки е колку малку луѓе веруваат дека промената е возможна и во македонското општество. Тоа значи дека во овие три децении луѓето ја изгубиле довербата во себе како граѓанска сила. Понекогаш дури и интелектуалци изразуваат јасен дефетизам. Трагично е кога луѓето во едно општество веруваат дека власта, кои самите ја избрале, е посилна од нив. И затоа не веруваат дека тие може нешто да променат. Од очај, граѓаните не препознаваат дека политичарите постапуваат по најлошиот „македонски менталитет“: непотизам, опортунизам, коруптивност и алчност, попопулизам и демагогија, дилентатизам и неукост. Затоа што долгата транзиција го девалвираше поимот на политичарот, па во политиката не одат најдоблесните и најспособните. Само поради разочараноста на луѓето од таквите политичари, тие веќе не веруваат дека посилен од лошата политика е стремежот за демократија и за хумано општество. Не веруваат дека посилен од лошата стварност е моралниот интегритет и духот на слободата. Зошто не веруваат? Затоа што тој менталитет, што го отелотворува политиката, го среќаваат на секој чекор и во нивниот живот.
Ништо во Македонија не функционира поинаку, освен со врски, со поткуп, со корупција, ми велат роднините и пријателите. Но, како тогаш функционираат Македонците кои заминале во западните општества? Таму нема врски на шалтер, во болница, на универзитет. Дали тие луѓе македонскиот менталитет го „соблекуваат“ на границата, на аеродромот кога одат странство? Напротив, „менталитетот“ е начин на однесување кој ни го сугерира околината, системот, „правилата на игра“. Тоа значи дека македонското општество може да се промени, само ако секој граѓанин критички се „соочи“ со „својот“ македонски менталитет. А секој ќе го победи дефетизмот кај себе, кога ќе се ужаси од тој менталитет. Само тогаш може да се промениме.
Македонецот кој трпи сѐ
Политичарите се чинат силни само затоа што граѓаните не веруваат во својата демократска моќ. Кризите, трагедиите кои го погодуваат секое општество, прават да се ужасиме од тој начин на однесување, кој ја предизвикал трагедијата. Да се ужасиме од сликата на Македонецот кој трпи сѐ, кој премолчува, само да не се замери или да не си наштети. Сите овие урнеци се дел од колективната меморија на нашите предци, зашто тие долго немале држава, а со тоа ниту државотворно самочувство. Но, денес Македонците не се повеќе без држава и би требало да имаат силно чувство за заедништво и самодоверба дека промената е возможна, зашто тие го градат општеството. Промените се често поттикнати од непредвиливи трагични настани во кои страдаат невини луѓе, а тоа кај нивните сограѓани обично го зајакнува чувството за заедништво. Само од тоа чувство на длабоко сочувство и завет кон младите, чии животи ги уништи корупцијата и криминалот, може да се консолидира самодовербата кај македонските граѓани. Споменот на жртвите може да стане силен стремеж за правда во срцата на нивните сограѓани. Кога ќе се обедини таа енергија на македонските граѓани, кои од болка, сочувство и гнев нема да дозволат сѐ да оди понатаму како и досега, тогаш почнува да се зацврстува нивната самодоверба како граѓанска заедница. Тие сознаваат дека не се сами во очајот и болката.
Ништо не е невозможно
Промените почнуваат со сознанието за криза, за потрес од кој нема враќање назад. Околу тоа сознание во сите демократски општества се обликува самодовербата дека секој граѓанин може да придонесе за промена, само ако својата самодоверба ја обедини со таа на сите во заедницата. Демократијата е загрозена кога граѓаните ја губат самодовербата дека тие самите се способни да ги променат нештата. Нема ништо во животот што е невозможно и сѐ е возможно, особено кога се работи за социјалното однесување. Постојано пишувам дека македонскиот дефетизам е погубен, затоа што ја обликува самоперцепцијата на македонските граѓани. Кај личната самоперцепција тоа не е веднаш видливо, затоа што како поединци ние секогаш се наоѓаме во една мала заедница која нѐ крепи и ни дава надеж во кризни ситуации. Тоа е фамилијата, пријателите, луѓето што ни се блиски и за кои знаеме дека веруваат во нас. Тоа ни дава сила и поддршка. Посложено е кога се работи за самоперцепцијата на македонското општество. Поради лошото искуство во минатото, луѓето веруваат дека нивното општество не може да се справи со кризи и да ја промени политичката констелација. Зошто? Затоа што македонските граѓани немаат долго искуство во таква граѓанска самодоверба, докажана во кризи и пресврти, врз која почива секое модерно демократско општество.
За промените во кризите, првиот катализатор се секогаш малкумина самосвесни граѓани кои имаат самодоверба.Самодовербата е, всушност, духот на слободата. Тоа често го нарекуваме „визија“, а таа е секогаш верба на поединци. Во секоја политичка јавност некој секогаш треба да гледа подалеку од хоризонтот. Некој секогаш треба да има сон за поинаква Македонија, за поинакво, праведно општество, а тоа потоа станува заеднички сон. Секако, не преку ноќ, зашто промената е секогаш процес, но најважна е самодовербата дека секој придонесува за неа.
Оваа колумна го изразува личното мислење на авторот и може да не се совпаѓа со редакцискиот став на македонската редакција на Дојче Веле или со ДВ во целина.